zomergast 2014-4

Gisteravond naar dirigent, pianist, componist, muziekpedagoog en hoogleraar Reinbert de Leeuw (1938) gekeken. Voor mij tot nu toe de meest interessante zomergast van dit seizoen. Wat kan die man boeiend over zijn vakgebied praten. Drie uur lang heb ik ademloos naar het voortreffelijke door Wilfried de Jong (1957) geleide interview zitten luisteren. Het komt natuurlijk ook doordat Reinbert de Leeuw op muzikaal gebied al decennia lang een plekje in mijn hart veroverd heeft.

De LP van hem uit 1975 met pianowerken van Erik Satie (1866-1925) heb ik in het verleden letterlijk grijs gedraaid. Ik moest aan deze LP denken toen hij verderop in de avond over het ingetogen spel van de Russische pianist Svatoslav Richter (1915-1997) begon. Tussen de piano en de muziek zat niet de barrière van het ego van de musicus. De enigszins bonkige Rus wist zichzelf op een ontroerende manier weg te cijferen. Met een fragment van een sonate van Franz Schubert (1797-1828) werd duidelijk wat precies werd bedoeld. Reinbert de Leeuw doet het volgens mij niet anders, luister maar eens naar zijn dromerige vertolkingen van Erik Satie.



Reinbert de Leeuw begon de avond met Igor Stravinsky (1882-1971). Met de première in 1913 van Stravinsky's 'Le Sacre du printemps' in Parijs, dat zich destijds ontpopte als het grootste schandaal uit de muziekgeschiedenis. Later componeerde Stravinsky in Amerika religieus getinte muziek, om zichzelf maar niet te herhalen. Verder kregen we een inkijkje in de muzikale opvattingen van Reinbert de Leeuw via Arnold Schönberg (1874-1951) en John Cage (1912-1992). Waarbij de laatste de lachers behoorlijk op de hand kreeg tijdens de serieus bedoelde première op TV in 1960 van 'Water Walk'.



Het is in dit bestek teveel om op te noemen wat er gisteravond allemaal voorbij gekomen is, maar enkele anekdotes wil ik toch aanhalen. Bijvoorbeeld het verhaal over de Franse componist Olivier Messiaen (1908-1992), die samen met zijn vrouw de bossen in trok om naar vogels te luisteren. En wanneer hij dan een interessante zangpartij hoorde, noteerde hij dat bliksemsnel op papier, en nam zijn vrouw dezelfde zangpartij op met een bandrecorder. In zijn werkkamer beluisterde hij dan de tape en schreef hij de zangpartij nog een keer uit. Zo had hij a.h.w. twee partituren van dezelfde zangpartij in het bos waarvan hij uiteindelijk een compositie kon maken. Aan het eind van zijn leven schreef de diep gelovige Messiaen ook nog een opera over St. Franciscus van Assissi, een middeleeuwse heilige die met vogels praatte. We kregen een stuk uit de opera te zien waarin Franciscus in katzwijm valt vanwege de schoonheid waarmee de aartsengel zingt. Prachtig om zo te kunnen geloven en te componeren volgens Reinbert de Leeuw, hij zou dat zo met zijn intellectuele bagage niet kunnen!

Verder maakten we o.a. kennis met de Russische componiste Galina Oestvolskaja (1919-2006), middels 'Schreeuw in het heelal' een stuk dat ze schreef in de jaren ’40 toen dictator Jozef Stalin (1878-1953) nog aan de macht was. Reinbert de Leeuw, die haar stukken heeft uitgevoerd, vertelde dat de pianopartijen regelmatig fysiek pijn doen, omdat je soms wel 48 keer achter elkaar met je knokkels op de toetsen moet rammen. Het leven is hard!
Over het persoonlijke leven van Reinbert de Leeuw kwamen we weinig te weten. Daar wilde hij voor de TV niets over loslaten. Heel even kwam zijn jeugd ter sprake en de vroege dood van zijn ouders, maar veel wijzer werden we daar niet van, prima. Naar aanleiding van een fragment uit de Leeuw's keuzefilm 'Europa' van Lars von Trier (1956), met daarin de mooie actrice Barbara Sukowa (1950), waarmee Reinbert kennelijk gewerkt heeft, bekende hij nog wel dat hij ooit verliefd op haar is geweest, maar daar bleef het bij!

Prachtige avond die besloten werd met een beroemde aria uit de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach (1685-1750) t.w. Erbarme dich, Mein Gott. Beetje wonderlijk na alle moderne klanken, maar volgens Reinbert de Leeuw het hoogste dat de menselijke geest tot nu toe ooit heeft voortgebracht in de geschiedenis. Waarom Bach? Dat blijft een raadsel waar hij in zijn lange zoektocht in de wereld van muziek nog niet achtergekomen is, en waarschijnlijk ook niet achter zal komen. Een kwestie van geloven misschien, zoals iemand eens zei: 'We kunnen niet allemaal in God geloven, maar wel in Bach'.