voor dag en dauw de paden op

'Voor dag en dauw de paden op' las ik in de Volkskrant, verluchtigt met een grote foto uit het Amsterdamse stadsarchief van dauwtrappende heren in 1911 van effectenkantoor H.J. van Ogtrop. Dauwtrappen op Hemelvaartsdag, een traditie waar met name mijn moeder vroeger nogal tuk op was. Ik herinner mij nog goed dat ik als klein jongetje eens op een vroege ochtend met haar naar de weilanden fietste via IJsselvliedt en het Jan Boerswegje. We gingen dus niet zoals de heren van het effectenkantoor met onze blote voeten door het gras, maar op de fiets. De dauw hing her en der laag boven de weilanden, koeien leken op eilandjes, je zag alleen ruggen.

Een mooie herinnering, maar ook zo'n beetje mijn enige over het fenomeen dauwtrappen van huis uit. Als puber sliep ik 's morgens liever uit, en hoewel het spreekwoord 'de ochtendstond heeft goud in de mond' min of meer mijn levensmotto is, kan ik mij niet herinneren dat ik daarna ooit op eigen initiatief aan dauwtrappen op Hemelvaartsdag heb gedaan.

Verval in Grand Hotel Europa.

'La Superba' (de hoogmoedige), een monumentale roman uit 2013 over de stad Genua van Ilja Leonard Pfeijffer (1968), heb ik praktisch in één adem uitgelezen. Toen eind vorig jaar zijn grote roman 'Grand Hotel Europa' uitkwam heb ik dan ook geen moment getwijfeld om die aan te schaffen. Ik heb het net uit, een fascinerende roman over liefde, kunst, verval en nog meer, maar die primair over de alsmaar uitdijende toeristenindustrie gaat, die vervolgens alles wat Europa Europa maakt naar de ratsmodee helpt.

Infantilisering en debilisering van de hedendaagse toerist is daar debet aan las ik ergens. Maar ook de onstuitbare opkomst van de horden, de vulgarisering van het toerisme dankzij spotgoedkope vliegtickets en Airbnb. En wat te denken van de pretparkisering van de stedelijke ruimte, de opwaardering van nep, de uitverkoop van de hoogwaardige traditie. Allemaal een uitvloeisel van marktwerking en onstuitbaar kapitalisme. Het is het einde van de elite, van de kunst, de waardering van schoonheid. En zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan met fulmineren tegen het (over)toerisme. Ilja Leonard Pfeijffer doet dat in 'Grand Hotel Europa' goed, soms subtiel, soms grof. Een prachtig boek!

Kleinkoor Cantiamo in Ermelo

De Zendingskerk is een oecumenische geloofsgemeenschap die deel uitmaakt van de hervormde gemeente in Ermelo. De zendingskerk is niet wijkgebonden en heeft een unieke identiteit, die onder meer wordt gekenmerkt door het geven van ruimte aan de ander en door niet dogmatisch te zijn.
Dat ze hun unieke identiteit niet alleen in woorden belijden heb ik afgelopen zaterdagmiddag gemerkt, toen hun 160 jaar oude zaalkerkje, met overigens een perfecte ruimteakoestiek, diende als podium voor een mini concert van het bekende kleinkoor CANTIAMO uit Putten. CANTIAMO is een gemengd a-capella koor met een heel divers repertoire. Hun voornaamste doel is volgens de site, zingen met plezier in een goede onderlinge sfeer, waarbij de kwaliteit uiteraard niet vergeten wordt. Ze zingen voornamelijk licht klassieke liederen van diverse componisten vanaf de middeleeuwen tot op heden, maar wisselen dit ook wel eens af met een volkslied of musicalsong. Het mini concert zaterdagmiddag, dat ongeveer drie kwartier duurde, was als vanouds weer een prachtige representatie van het hiervoor geschetste doel. Top!

sacrale architectuur en kunst

Architectuurcriticus Kirsten Hannema schreef afgelopen dinsdag in de Volkskrant:

Wat hebben de opkomst van yoga, tijdschriften als Happinez en opruimgoeroe Marie Kondo met elkaar gemeen? Ze geven uitdrukking aan de behoefte aan contemplatie, zingeving en leegte, in een tijd van secularisatie en steden die drukker worden. Ze tonen onze zoektocht naar een 'nieuwe kerk' of 'een huis voor de geest', zoals de tentoonstelling heet die op 16 mei is geopend in de voormalige priorij op buitenplaats Doornburgh bij Maarssen, over het werk van de Bossche Schoolarchitecten Dom Hans van der Laan (1904-1991) en Jan de Jong (1917-2001). Hans van der Laan, een benedictijner monnik, stelde dat de natuurlijke ruimte te groot is voor de mens. Hij beschouwde het als de taak van de architect om daarbinnen ruimten af te bakenen die optimaal zijn afgestemd op mensen. Daartoe ontwikkelde hij een ontwerpinstrument: het Plastische Getal. Een ruimtelijk verhoudingsstelsel - tevens de grondslag van een architectuurtheorie - waarmee zijn tovenaarsleerling Jan de Jong in de jaren zestig deze priorij bouwde, in een basale, sobere bouwstijl.

Architectuur, een sacrale discipline, zij is de meest sacrale der kunsten. In de afbakening van de steeds chaotischere wereld vinden we orde, richting en betekenis, aldus Nadia Sels, docent cultuurgeschiedenis (UA). De architecten Dom Hans van der Laan en Jan de Jong wisten dit ook als geen ander. In het verleden werkte ik bij een bureau dat zich een aantal jaren veel met kerkelijke architectuur bezig hield. We hadden het toen vaak over van der Laan's ruimtelijke verhoudingsstelsel, en bezochten relevante projecten voor inspiratie. Een mis in Abdij Sint Benedictusberg in Vaals ben ik in het bijzonder door de prachtige lichtval in de ruimte nog niet vergeten. Die rustgevende sfeer, ik moest daar o.m. aan denken toen ik het stuk van Kirsten Hannema las, en was eigenlijk gelijk getriggerd. Een gemoedstoestand die ik ook op Joke wist over te brengen. En zo kon het gebeuren dat we even later opweg waren naar Maarssen, naar 'een huis voor de geest' in de voormalige priorij op buitenplaats Doornburgh.

Alleen jammer dat de tentoonstelling op dinsdag niet geopend was, we waren een paar dagen te vroeg, donderdag a.s. waren we welkom. Foutje, ik had van tevoren voor de openingstijden nog wel eerst op hun site gekeken, maar kennelijk niet goed dus. Een rondje lopen om de voormalige priorij, meer zat er even niet in. Gelukkig loopt de tentoonstelling nog tot 1 september a.s.

sfeervol samentreffen aan zee

Gezelligheid, familie, dagje strand, terrasje pakken, ijsje,lekker eten, borreltje, genieten van elkaar, dat is de kern van Strandhuys las ik op de site. Maar met iets minder was het gisteren met z'n zestienen ook al genoeglijk toeven op het terras van het vertrouwde Strandhuys in Nijkerk aan Zee. Eén keer per jaar vieren we ergens in het land collectief dat we met z'n allen weer een jaartje ouder zijn geworden. Dit jaar hadden Reinie en Wim v.D. deze schitterende locatie georganiseerd, en we troffen het ook nog bijzonder met het weer. En daar kunnen we met z'n allen weer mooi een jaartje opteren!

expressionisme en krijgsmacht

Een dagje eropuit, samen met beide zussen en eega, altijd leuk. Eerst de binnenwereld van de Duitse expressionisten in Singer Laren verkend. Het expressionisme is per slot van rekening primair een uiting van gevoel weergeven in vaak felle kleuren in expressieve en grove penseelstreken. Mooi maar doorgaans lastiger te doorgronden dan de werkelijkheid, zoals die meestal in het impressionisme wordt weergegeven. Meest aangrijpend vond ik zo bezien het zelfportret van Max Beckmann (1884-1950). Zijn vermoeide ogen weerspiegelden de ellende die deze schilder had gezien en meegemaakt. Zijn schilderijen werden door de nazi's als z.g. 'entartete Kunst' bestempeld.

Na de lunch in Singer Laren zijn we naar het Nationaal Militair Museum in Soesterberg gereden. In dit museum op de voormalige vliegbasis Soesterberg komen verleden, heden en toekomst van de Nederlandse krijgsmacht tot leven. Behalve spannende verhalen en films hebben we daar een indrukwekkende collectie tanks, vliegtuigen, pantservoertuigen, helikopters en weet ik allemaal niet wat nog meer gezien. In de tentoonstelling 'Als de Russen komen' over de Koude oorlog, was een replica tezien van de 'Fat Man'. De atoombom die ze op 9 augustus 1945 op de Japanse stad Nagasaki hebben gegooid. Het imposante namaakding van 3,25 meter lang en 4545 kg zwaar, hangend aan het plafond, boezemde mij gewoon angst in.

Op het terras van het nabij gelegen restaurant 't Hoogt hebben we de opgedane indrukken verwerkt onder het genot van een aperitiefje. En toen het buiten een beetje frisjes begon te worden, hebben we ons dagje eropuit binnen maar afgebouwd met een eenvoudig doch lekker en voedzaam hapje.

gekraakt door Boomhommels

Bij mijn stukje 'Het voorjaar zit al in de lucht' van 23 februari 2019, had ik een foto van 'Kasteel De Koolmeeshof' gevoegd. Ik zag toen dat mijn nieuwe nestkastje al regelmatig door koolmeesjes werd verkend, en dat niet alleen, na verloop van tijd werd er ook genesteld. Af en aan vlogen ze, een drukte van belang. Maar ergens halverwege april was het ineens voorbij met de drukte, geen koolmees meer te bekennen. Even nog dacht ik dat er al gebroed werd, maar dan had je toch op z'n minst zo af en toe één van beide meesjes bij het nestgat moeten zien voor de fourage. Eind april was het mij wel duidelijk dat er geen koolmeesleven meer in de brouwerij aanwezig was, waarschijnlijk is één van beide verongelukt dacht ik nog. Echter toen ik het nest leeghaalde om een ander paartje hier nog een kans te geven, het was per slot van rekening nog steeds voorjaar, bleek er een hommelnest in te zitten!

'Kasteel De Koolmeeshof' was gekraakt door hommels, enwel door de Bombus hypnorum ofwel de Boomhommel. Komt vaker voor las ik op internet. Boomhommelnesten worden gemaakt bovengronds in allerlei holtes, onder daken, in schuren en stallen, in oude vogelnestjes of in opgehangen nestkastjes. Maar dat ze ook in staat zijn met hun gezoem een koolmezenpaartje te verjagen en hun nest in aanbouw te kraken is wel erg brutaal. Boomhommels, aan mijn hoela, kloothommels zullen ze bedoelen!

ons gevecht met de zoute zee

Het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk in Zeeland is gevestigd in vier caissons die gebruikt zijn voor de sluiting van het laatste stroomgat in de dijk van 1953. Als je het museum binnenloopt, stap je zo in de geschiedenis van het water van 1953 tot nu toe. Het museum vertelt je veel, zo niet alles over de gevaren van het water, en drukt je ter plekke met de neus op de feiten en het belang van waterveiligheid. Een belang waar je als burger niet elk moment bij stil staat, maar wat eigenlijk wel zou moeten. Een fragment van de songtekst 'Aan de kust' van de Zeeuwse nederpopgroep Bløf spreekt wat dat betreft voor zichzelf:

'De zoute zee slaakt een diepe zilte zucht
Boven het vlakke land trilt stil de warme lucht
He, iemand slaat soms onverwacht maar zeker op de vlucht
Alarmfase Twee is hier nauwelijks nog berucht
Maar men weet het niet
En zwijgt van wat men hoort en ziet'

Nederland kent een waterrijke historie. Het land is door de eeuwen heen sterk verbonden geweest met water in het algemeen en met de zee in het bijzonder. De strijd met de zee is daarmee al zo oud als de historie van ons land. De Watersnoodramp van 1953 ligt al weer goed 66 jaar achter ons. Bij deze ramp zijn grote delen van ons Zeeuwse en een deel van ons Zuid-Hollandse laagland overstroomd, zijn bijna tweeduizend mensen verdronken en werden tweeënzeventigduizend bewoners van huis en haard verdreven. Kort na de fatale stormnacht van 1 februari 1953 was de algemene teneur in ons land dat een dergelijke ramp nooit meer mocht gebeuren. Het Deltaplan werd ontwikkeld en een ingrijpend pakket aan voornamelijk technische voorzieningen werd getroffen. De veiligheid van Zeeland, Zuid-Holland en Brabant zou hiermee worden gewaarborgd. Echter veranderingen van klimaat en inzichten hebben de laatste jaren alweer tot herbezinning geleidt op het gevoerde waterkeringbeleid. Zoals meer ruimte voor water, want één ding staat wel vast, de dijken kunnen niet eindeloos worden verhoogd. Onze strijd met de zoute zee is een immer aflatend gevecht!

Met dat besef reden we na het museumbezoek over de Zeelandbrug naar Goes, waar we waren uitgenodigd bij Marjon en Jos in hun nieuwe huis. Samen met hun en Will en Ad hebben we daar een leuke namiddag en avond gehad, en werden we door Marjon en Jos vergast op exquise amuses en een voortreffelijk diner. Zeeland, a way of life!

Artist's Shit, ultieme nulkunst

In mijn stukjes 'Goeie shit' van 13 juli 2013 en 'Gouden toilet met Artist's Shit' van 29 april 2016 had ik het o.m. over Piero Manzoni's conceptuele kunst en de Nederlands Nul-beweging. Een kunstvorm waarbij het idee ofwel het concept belangrijker is dan esthetische of materiaal-technische afwegingen. In het Stedelijk Museum Schiedam is momenteel werk van de in 1963 op slechts 29 jarige leeftijd overleden Manzoni nog tot de volgende maand te zien. Piero Manzoni’s nulkunst is nog altijd geinig, quasi-artistiek en bloedserieus tegelijk. Zoals zijn blikjes Merda d’artista. Inderdaad: 30 gram ingeblikte poep van de kunstenaar zelve. Prijs: hetzelfde bedrag als 30 gram goud (destijds althans, want op de veiling van 2016 bracht een blikje 275 duizend euro op). Als Marcel Duchamp een pispot kon tentoonstellen, waarom dan niet ook de inhoud ervan? Zeker, maar er zijn naar mijn mening ergens grenzen, ook in de nulkunst!

sterke licht-donker contrasten

De expositie van Arthur Briët (1867-1939) in het Noord-Veluws Museum in Nunspeet geeft een mooi overzicht van zijn werk. Behalve intieme interieurstukken en sfeervolle landschappen schilderde Briët magistrale portretten. Zijn bijnaam ‘Rembrandt van de Veluwe’ had hij te danken aan het feit dat hij in zijn schilderijen, net als zijn wereldberoemde voorganger, met een sterk licht-donker contrast werkte. Die speciale techniek is een belangrijk kenmerk van de stijl van Rembrandt (1606-1669), ‘clair-obscur’ genoemd, die weer geïnspireerd was door de bekende en beruchte Italiaanse schilder Caravaggio (1571-1610), waar ik toevallig net in 'Grand Hotel Europa', de grote roman van Ilja Leonard Pfeijffer (1968) een spannende passage heb gelezen over zijn zoektocht naar het laatste schilderij van Caravaggio, maar dat terzijde. Ook in de hantering van zijn schildersgereedschap is te zien dat Briët veel had geleerd van Rembrandt. Hij combineert in zijn werk, net als zijn grote voorbeeld, a.h.w. een naturalistische en impressionistische penseelstreek. Arthur Briët, Rembrandt van de Veluwe, een mooie contrastrijke expositie!

Een indrukwekkend moment.

Iets voor 8 uur ging de bel en stokte het geroezemoes. Uit respect voor de mensen die stierven voor onze vrijheid werd het muisstil in restaurant 'De Zwarte Boer'. Indrukwekkend en ontroerend te merken hoe iedereen in gedachten verzonken de kaken twee volle minuten op elkaar hield. Herdenken op 4 mei dient voor ons als reflectie. Opdat wij nooit vergeten wat de verschrikkingen uit de 2e Wereldoorlog waren en waartoe fascisme en haat kunnen leiden, tegen welke bevolkingsgroep dat ook gericht is. Leve de vrijheid! Een thema dat nooit slijt en dat we na de stilte met onze dochter en schoonzoon tijdens het heerlijke diner maar weer eens uitvoerig hebben belicht.

Een ontwapenende expositie.

De tentoonstelling 'de naakte waarheid' in Rijksmuseum Twenthe laat in meer dan 110 kunstwerken zien, wie we zijn en hoe we zijn geworden. Aan de hand van zes eeuwen beeldende kunst van verschillende kunstenaars is 'de naakte waarheid' in vier delen samengevat. Een vierluik waarin de naakte mens centraal staat, als metafoor voor kwetsbaarheid en kracht, erotiek, vrijheid, zelfbeeld en zelfbewustzijn. Het is de naaktheid die ons laat zien dat het lichaam, zoals de Nederlands-Amerikaanse dichter en wetenschapper Leo Vroman (1915-2014) ooit dichte, een zachte machine is en die ons de zoektocht toont naar onszelf. Bij een werk van Bart Hess (Geldrop, 1984) las ik op de muur 'Stuifzand dit leven, vliegend schuim' een versregel uit 'Overwintering aan zee' van de Nederlandse dichter Anton Ent (Rotterdam, 1939). 'De naakte waarheid' is een mooie en ontwapenende tentoonstelling die gaat over ons allemaal.

Middagje FilmhuisHarderwijk.

Als er gistermiddag twintig mensen zaten in het bovenzaaltje van de Catharinakapel is het veel. In de film 'Woman at War' uit 2018 van de IJslandse regisseur Benedikt Erlingsson, gaat de radicale milieuactiviste Halla, die normaal een rustig en vredig leventje leidt in een klein IJslands dorpje, waar ze in haar vrije tijd zelfs een dorpskoor dirigeert, in haar eentje de strijd aan met de vervuilende aluminiumindustrie aldaar. Genoeg gepraat vindt ze, wie niet horen wil moet maar voelen, de oorlog tegen moeder aarde moet stoppen. Met pijl en boog en een handvol explosieven legt ze de elektriciteitscentrale plat en blaast ze af en toe een hoodspanningsmast op. De IJslandse autoriteiten tasten in het duister over wie er achter zit en maken met behulp van de CIA jacht op de onbekende dader(s).

Naast actievoeren is de alleenstaande Halla ook nog druk bezig om een kind te adopteren uit de Oekraïne. Merkwaardig, een alleenstaande vrouw en activist moet in IJsland kennelijk ook een kinderwens hebben. Maar mogelijk is dat wat tever gezocht. Alles bij elkaar genomen vond ik 'Woman at War' een komische en amusante film, maar ook een film die ons hoe dan ook op de actuele veranderingen in de wereld attendeert.