Zeilen met de 'Poolster'

Onze jongste dochter aan de lijn, of we zin hadden in een dagje zeilen, altijd, dat hoeven ze geen twee keer te vragen. Het beloofde een mooie dag te worden, wel een beetje weinig wind, 3 Bft, maar uit een goeie hoek om van Urk, waar ze nu lagen, naar Hindeloopen te zeilen. En zo kwam het dat we afgelopen maandagochtend al vroeg met twee auto's op weg waren naar Hindeloopen, om daarna in één auto naar S en W in de haven van Urk te rijden.

Rond half tien waren we in Urk. Vanaf de parkeerplaats zagen we de 'Poolster' al aan de kade liggen tussen allemaal scherpe jachten en motorkruisers. De 'Poolster' (157 VB) is een Lemsteraak van 11,50 x 4,25 meter met een diepgang van 0,95 meter en ruim 15 ton aan waterverplaatsing. De goed onderhouden, in 1984 in Lemmer bij de gebroeders Hummel gebouwde Lemsteraak naar een ontwerp van A. de Boer, lag er als gewoonlijk weer bij om door een ringetje te halen. Na de welkomstceremonie en de koffie gingen de trossen los. We lagen aan lager wal, ook stond er 's ochtends iets meer wind dan ze hadden voorspeld, en lagen we bovendien aardig ingeklemd. De enige manier om je goed uit een dergelijke situatie te manoeuvreren is dan de voorspring, dat werkte uitstekend en zo konden de zeilen even later probleemloos omhoog.

De ca. 27 nm tussen Urk en Hindeloopen kan ik wel dromen. Maar met een Lemsteraak had ik dat stuk nog niet eerder gevaren. De enige keer dat ik op een Lemsteraak heb gezeild, is een keer tijdens de bekende 24 uur's zeilrace met een aak die we met enkele vrienden in Workum hadden gehuurd. Maar de rakken die we toen allemaal hebben gezeild staan me niet meer zo voor de geest. Voordat alles er goed bij staat op een Lemsteraak is het een poosje hard werken. Dat hebben we echter mooi aan S en W overgelaten, wij speelden met plezier voor passagier! En daar hebben we met dat mooie weer zeer van genoten. Rond een uur of vier 'middags meerden we af naast een andere Lemsteraak in de Hylper Haven, het pittoreske havenkommetje van Hindeloopen. En ja, toen zat de vijf in het uur en werd het een tijdje nog gezelliger in de kuip dan het al was.
Na een wandeling door Hindeloopen, waarbij we uiteraard weer even stil gestaan hebben bij de feestelijk gekleurde torso's en beestenboel van Nancy in en om het sluishuis, zijn we rond acht uur op het hoge buitenterras van 'De Drie Harinkjes' neergestreken. En daar, met magnefiek uitzicht over het IJsselmeer, hebben we ons te goed gedaan aan mosselen à la Cataplana. Mosselen naar Portugees recept met stukjes chorizo, spareribs en weet ik allemaal niet wat nog meer. Gezellig en erg lekker, en ook nog eens porties waar een uit de kluiten gewassen bootwerker nog genoeg aan zou hebben!

Maar toen we in de heerlijke zwoele avond met z'n allen weer in de kuip zaten te ouwehoeren, werd ik een beetje door slaap overvallen, de copieuze maaltijd deed zijn werk. Evengoed was het toch nog bijna middernacht voor we onze kooi in het vooronder van de Poolster opzochten. Het einde van een magnifieke zeildag!
Na het ontbijt de andere morgen liepen S en W nog even gezellig met ons mee naar de auto. Grappenderwijs maakte S ons er op attent, dat we niet moesten vergeten Urk aan te doen, want daar hadden we toch nog een auto staan? Ja zeg, stel je voor, dat zou ook een mop zijn, toch lief van d'r!

De Lemsteraak.

De lemsteraak is een traditioneel Fries zeilschip. Het ontwerp komt uit Lemmer, ontwikkeld uit de Friese visaak (geschikt voor de Friese binnenwateren), op zicht is het duidelijk dat de ontwerpers bekend waren met de eeuwenoude boeier.
De eerste Lemsteraak is gebouwd in 1876 door Scheepswerf van De Boer uit Lemmer. Oorspronkelijk was de aak bedoeld als vissersschip op de Waddenzee en de Zuiderzee, met name het deel tussen Friesland en de kop van Noord-Holland. Er werd vooral mee op haring gevist, hoewel het eigenlijke vissen met haringvletten werd gedaan. De aak werd gebruikt voor transport en opslag van de vis, hierin was voorzien door een (overdekte) bun op het voordek, die tot 2,5 meter groot kon zijn.[1] Om zijn snelheid werd de aak ook gebruikt voor het vervoer van andere (levende) vis, mosselzaad naar Zeeland en mosselen van Zeeland naar België (tot aan Brussel)[3] Al snel kwam de gegoede burgerij er achter dat de lemsteraak prima geschikt was als plezierjacht. Scheepswerf van De Boer bouwde in 1907 het eerste jacht, de Johanna, die in redelijke originele staat als De Orion, nog rondvaart.[4] De bun verdween en daarvoor in de plaats kwam een achter de mast geplaatste kajuit, vaak met sier houtsnijwerk en glas-in-lood ramen. Als jacht werd de aak met drie betaalde krachten gevaren. In deze tijd kan, bij wedstrijden, de bemanning oplopen tot 10 man om snel te kunnen manoeuvreren en zeilen te wisselen.

De soepele ronde lijnen verraden de Friese achtergrond en associëren snel met de dito van de Fryske famkes. De kromme steven met de hoge kop geeft aan dat de aak het ruwe en snel stromende water van de Waddenzee en omgeving niet schuwde. De aak is ei-vormig rond gebouwd met de punt naar achteren. Het vlak is licht gebogen en het diepste punt vindt men, evenals de grootste breedte, ter hoogte van de mast. Vanaf begin 20ste eeuw werd de romp van de aken overnaads van ijzer/staal gebouwd, de eerste decennia nog geklonken, later vooral gelast. De ronde lijn zowel in de lengte- als de breedterichting zorgen niet alleen voor de goede vaareigenschappen maar zijn ook debet aan de hoge prijs. Het vraagt tijd, moeite en vakmanschap om een staalplaat twee krommingen te geven. Daarom is een lemsteraak aanzienlijk duurder dan bijvoorbeeld een schouw.

De mast had oorspronkelijk de zelfde lengte als het schip. Inmiddels zijn de aken overtuigd met een aanzienlijk hogere mast. Het roer is voorzien van een klik, op jachten vaak vervangen door een vergulde roerleeuw of een ander kunstig houtsnijwerk. Het schip is uitgerust met smalle lange zeezwaarden.
De lemsteraak is getuigd met een ruim grootzeil aan een gebogen gaffel met een losse broek dat wil zeggen, dat het onderlijk niet aan de giek is vastgemaakt. Als voorzeilen vaart men een tamelijk grote fok en kluiver en soms een halfwinder, in de wereld van rond- en platbodems jager of bezaan genoemd. Een bekende lemsteraak is de De Groene Draeck van Hare Majesteit.