Haarlems centrum

Onlangs in museum De Hallen Haarlem LUCHT! gezien. Een tentoonstelling over luchten in de Nederlandse kunst vanaf 1850. Allerlei luchtbeelden van diverse kunstenaars, zo'n 150 in totaal. Luchten van laat-romantici als o.a. Schelfhout, via impressionisten als Weissenbruch en Mesdag, tot hedendaagse kunstenaars als Robert Zandvliet en Guido van der Werve. Een bijzonder inspirerende expositie, het inspireerde ons op de terugweg zelfs tot het fotograferen van een aantal prachtige wolkenluchten boven Flevoland.

Uitvinder van luchten in de schilderkunst was de 17de-eeuwse Haarlemse kunstenaar Jacob van Ruisdael. Deze liet als eerste de fabelachtige Hollandse wolkenluchten domineren in zijn landschapschilderijen. Nadat kunstenaars in de Romantiek een uitgesproken voorkeur hadden voor stormachtige wolkenluchten, zonsondergangen en bliksemschichten, legden impressionisten als Weissenbruch en Mesdag de nadruk meer op ruimte en sfeer. Buitenstudies vormde de basis voor deze 19de-eeuwse kunstenaars: op de tentoonstelling wordt ook daar een selectie van getoond. In de vroegmoderne tijd werd gezocht naar nieuwe stijlen en vormen (Jan Sluijters en Leo Gestel). Uniek is het landschappelijk werk van wolkenliefhebber bij uitstek Jan Voerman, terwijl ook Carel Willink geheel eigen, dramatische luchten schilderde. Later in de twintigste eeuw wierpen Cobra-kunstenaars en andere expressionisten (Corneille, Eugène Brands, Constant, Gerrit Benner) zich evenzeer op de lucht als thema. Meer recent nemen kunstenaars de lucht vaak als uitgangspunt voor werk met een conceptuele grondslag (Marinus Boezem, JCJ Vanderheyden, Guido van der Werve, Anne de Vries).

Omdat in het 'Frans Hals Museum' ook nog enkele 17de-eeuwse schilderijen te zien waren met lucht als onderwerp, zijn we daar ook maar gaan kijken. Maar er was uiteraard meer te zien daar. We zijn daar begonnen in het filmzaaltje, waar we in een kwartiertje op drie wanden een biografisch beeldverhaal van Frans Hals voorbij zagen komen. Gewapend met hernieuwde inzichten zijn we vervolgens verder het museum ingetrokken. Frans Hals (ca 1582 – 1666) was in de Gouden Eeuw de beroemdste Haarlemse schilder. Hij heeft heel wat vooraanstaande stadsgenoten uit zijn tijd geportretteerd. Maar ook de minder bedeelden bracht hij in beeld: dorpsgekken, drinkebroers, lachende vissersjongens, fluitspelende of rokende kinderen, allemaal heeft hij ze geschilderd. Hij was een meester in het uitbeelden van levendigheid en beweging. Hij schilderde mensen al pratend en durfde ze zelfs lachend af te beelden op formele portretten, uniek voor die tijd. Hij is daarnaast ook beroemd om zijn magnifieke kleurgebruik en virtuoze techniek. Toen we het allemaal gezien hadden in het 'Frans Hals Museum', zijn we naar Groot Heiligland 37 gewandeld, naar expositieruimte 37PK een eindje verderop in de straat.

De expositie 'Zon Maan Wolken' van Anke Roder (1964) in 37PK, Platvorm voor Kunsten, bestaat uit 365 schilderijen uitgevoerd in gepigmenteerde bijenwas en olieverf op houten paneeltjes. Ze geven een weerslag van een jaar, gezien door de ogen van Roder. Ze werkte in 2013 dagelijks aan het project, en schilderde het licht van de dag in en om Zandeweer, het dorp in de noordelijke kustgebied van Groningen waar ze woont en werkt. Alle schilderijen samen vormen een staalkaart van het licht gedurende dag en nacht en de seizoenen. Roder plaats zich zo in de traditie van Hollandse schilders van de 17e eeuw en van de Haagse School. Constante in de serie is de lucht! Door te werken met een telkens iets afwijkend blikveld en op variabele tijdstippen, ontstaat een ritmiek van horizonlijnen met allerlei variaties in licht en donker. De zon is opkomend, op volle sterkte of afnemend, er zijn heldere weersomstandigheden, er tekenen zich verschillende wolkenluchten af of het is een grauwe, grijze dag. En iedere maand is daar weer de maan, als teken van het verstrijken van de tijd.

Haarlem is een middelgrote stad, maar ik geloof dat er maar weinig steden in Nederland zijn, groot of klein, met zoveel musea en expositieruimten. In totaal 22 stuks las ik, waarvan de meeste in Haarlems centrum. Prachtig allemaal, maar voor ons was het nu wel even mooi geweest. En als reeds gezegd, op weg naar huis hebben we voor onszelf in Flevoland vanuit de auto een bescheiden wolkenlucht expositietje bij elkaar gefotografeerd.