Palladio

De directe aanleiding voor onze architectuurexcursie naar Noord-Oost Italië was onze deelname aan de Biënnale in Venetië 1980. Het leek ons zinvol en leerzaam om onze ambitie en realiteitszin middels ons eigen ingezonden werk, eens te toetsen aan het ingezonden werk van 75 andere architecten van 'all over the world'. En als je dan toch in die regio bent, ga je natuurlijk verder kijken dan je neus lang is. Want er is geen gebied in de wereld, die door de oude bouwmeester Palladio (1508-1580) qua klassieke bouwkunst zo is begunstigt als deze regio.
Buiten dat, was er in deze regio natuurlijk ook genoeg meer eigentijdse architectuur te zien, zoals werk van Terragni, Scarpa, Botta, Rossi en nog diverse anderen. Maar we waren deze keer toch met name nieuwsgierig naar de 16e eeuwse bouwwerken van Palladio. De door graaf Giangirgio Trissino uit bewondering gegeven bijnaam voor de in Padua (bij Venetië) geboren molenaarszoon Andrea di Pietro dalla Gondola. De naam Palladio is afgeleid van Pallas Athene, die vereerd werd als zinnebeeld van evenwichtige alomvattende kennis.

Andrea Palladio heeft wereldwijd generaties architecten beïnvloed. En nog is hij bij wijze van spreken de Mozart van de classicistische bouwstijl. Toen hij als jongeman een opleiding als steenhouwer volgde ergens in een restauratieatelier in Vicenza, ging er een wereld voor hem open. Hij ontdekte de antieke beeldhouwkunst van de Romeinen en de Grieken. Hij besefte wat de oude beelden de moeite waard maakte om te bewaren en te herstellen. Perfecte verhoudingen, rust, evenwicht en harmonie. Een principe dat nog tot op de dag van heden opgaat in welke kunstvorm dan ook.
Palladio die zich in toenemende mate met de bouwkunst ging bezig houden, paste deze principes hier ook op toe. Essentieel in zijn ontwerpen waren uitgangspunten als de vrouwelijke rondingen en mannelijke strakheid. Verder handteerde hij drie stellingen waaraan een bouwwerk moest voldoen wilde het volgens hem 'goed' zijn t.w.
a) nuttig en geschikt voor het gewenste doel (programma van eisen)
b) duurzaam en sterk (bouwtechniek incl. uitvoering, calculatie en planning)
c) mooi (vorm en idee).
Vicenza, stad van de renaissance is met deze uitgangspunten als basis vorm gegeven. En in de omgevingen rond Vicenza ontwierp hij een dertigtal villa's, maar ook stadspaleizen en kerken in Venetië, o.a. de kerk van San Giogio Maggiore (1566). Maar dat niet alleen, gebouwen in steden als Washington (het Witte Huis en het Capitool) en vele gebouwen uit de tijd van het Britse imperium in Londen ontstonden volgens deze principes. En ook de vormgeving van de stad van Peter de Grote, Sint Petersburg ontstond met dit uitgangspunt als principe. Veel zuilen, timpanen en bordessen, het classicisme is een bouwstijl die in grote mate met macht, status en gezag verbonden is. Een bouwstijl waarvan Palladio de grondlegger is.



Vanaf Milaan Airport gingen we per touringcar richting Vicenza. Nabij Vicenza diverse villa's van Paladio gezien. Ze stonden er nog bij alsof ze enkele decennia geleden pas gebouwd waren i.p.v. ruim 450 jaar geleden. De door twee zijvleugels geflankeerde Villa's Emo en Barbaro hebben we bekeken. Maar ons eind doel die middag was natuurlijk Villa Almerico-Valmarana (ca. 1565) ofwel Villa La Rotonda het toppunt van de villabouw volgens Palladio. Boven op een heuvel gelegen vormt de villa een éénheid met de natuur, terwijl het zich aan de andere kant toch ook weer duidelijk onderscheidt van z'n omgeving. Dat is dan de kracht van de ratio, zullen we maar zeggen. Een zelfbewuste villa op een heuvel, naar alle windstreken uitzicht en bekroond met een koepel. Een villa waarvan het grondplan volstrekte symmetrie ademt. Met meetkundige precisie zijn de kamers om het hart van de villa, een ronde koepel gesitueerd. In de vier richtingen rondom de villa strekken zich trapportalen uit naar de wijde omgeving. De opdrachtgever destijds bezat grote stukken grond rondom de villa, en dat uit zich op deze manier. Zoiets als: alles wat je ziet is van mij. De vier trapportalen hebben een gezamelijk oppervlak dat gelijk is aan het vierkante oppervlak van de begane grond binnen. De villa heeft meer meetkundige staaltjes, en de gulden snede is op tal van plaatsen toegepast. Ook al straalt villa 'La Rotonda' de macht, status en gezag van destijds uit, het is en blijft ruim 4,5 eeuw na oplevering voor veel architecten in de wereld een voorbeeld en toppunt van harmonisch bouwen!

Bouwen voor (economische) macht, status en gezag vertalen we in onze tijd vaak door de hoogte in te gaan. Wat te denken van de bijna opgeleverde 'Burj Dubai' van 818 meter hoog, ontworpen door het Amerikaanse architectenbureau Skidmore, Owings & Merrill. En de tekeningen voor de 'Burj Mubarak al-Kabir', een mega wolkenkrabber van 1001 meter hoog die nabij Koeweit-stad moet worden gebouwd, naar een ontwerp van de in Londen gevestigde Amerikaanse architect Eric Kuhne, liggen al weer klaar. Ruim een kilometer de lucht in! The sky is the limit? Of we daar over ruim 450 jaar met dezelfde bewondering naar zullen kijken als naar villa 'La Rotonda' is maar de vraag, als ze er überhaupt nog staan. Het zijn letterlijk en figuurlijk toppunten van techniek, maar niet van harmonisch bouwen.