sferen van weleer

Het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem is al in 1912 opgericht en viert dit jaar dus haar honderste verjaardag. Maar voor zover ik mij kan herinneren was ik tot voor gisteren nog nooit in dit bijzondere museum geweest. Hoewel ik er in het verleden vaak langs reed, toen ik een ontwerpproject had voor Omroep Gelderland aan de Rosendaalseweg, en op de Schelmseweg tussen de bomen door altijd wel een glimp van een paar bouwwerken opving, is het van een bezoek nooit gekomen. Hoe dat zo kwam weet ik niet, mogelijk door het feit dat je er van kinds af aan middels school en allerlei documentaires in de tijd zo vertrouwd mee geraakt was, dat een daadwerkelijk bezoek niet relevant was of steeds werd uitgesteld. Hoe dan ook, we zijn er nu geweest en het was prachtig, ondanks de overlast die we af en toe ondervonden van veel ontzettend drukdoenerige schoolkinderen. We zijn begonnen met een rondritje in de tram over het hele terrein. Bij halte F, ofwel bij de kasteelboerderij zijn we uitgestapt en hebben vervolgens te voet het terrein met de grote diversiteit aan bouwwerken die Nederland in het verleden en heden rijk was en is verder verkend. Het museum heet volgens ons met recht 'Het Nederlands Openluchtmuseum'. Want integenstelling met bijvoorbeeld het ons goed bekende Openluchtmuseum in Enkhuizen, dat zich hoofdzakelijk richt op de cultuur rond het voormalig Zuiderzeegebied en het huidige en toekomstige IJsselmeergebied, gaat het museum in Arnhem over culturen en historische gebouwen uit alle windstreken van Nederland. Het is keihard werken als je alles op één dag gezien wilt hebben op het 44 hectare (88 voetbalvelden) grote terrein.

plattegrond Openluchtmuseum

De oprichter las ik, was generaal F.A. Hoefer (1850-1938), die na een val van zijn paard niet meer in het leger kon werken. Het was rond 1900, de tijd dat de industrie op kwam zetten. Veel werk dat vroeger met de hand werd gedaan, werd door machines overgenomen. Machines werkten sneller en beter. Veel mensen, en ook generaal Hoefer, waren bang dat straks niemand meer zou weten hoe het leven vroeger was, en wilden daarom een museum oprichten. Dan kon iedereen altijd zien hoe het leven in Nederland verliep in de tijd voordat al die machines er waren. Hoefer had in de Zweedse hoofdstad Stockholm het Openluchtmuseum Skansen gezien en daar was hij van onder de indruk. Zo'n soort museum wilde hij hier ook gaan oprichten. Een vriend van Hoefer, die burgemeester in Arnhem was, heeft hem daarbij geholpen en kunnen bewerkstelligen dat het museum daar op landgoed 'De Waterberg' kon worden gerealiseerd. In 1918 opende het museum officieel haar poorten. Er waren toen zes gebouwen. Het doel van het museum was (en is nog steeds) om het dagelijks leven vanaf ongeveer 1600 te laten zien. Je ziet er dus gebouwen en voorwerpen die laten zien hoe het dagelijks leven van gewone mensen vroeger was.

De gebouwen die in het openluchtmuseum staan, hebben heel lang, soms eeuwenlang, ergens anders gestaan. De gebouwen komen uit alle provincies van Nederland. Het museum koopt zelf een gebouw of de eigenaar geeft zijn gebouw aan het museum. Het gebouw komt pas na een gedegen onderzoek naar o.a. leefwijze, gebruik en inrichting naar het museum toe. Nadat alles is opgeschreven en gefotografeerd, wordt het gebouw steen voor steen of plank voor plank afgebroken, om vervolgens op het museumterrein weer te worden opgebouwd, precies zoals het er eerst uitgezien heeft.
Het museum is continue in beweging. Het begon ooit met een paar huizen en molens, maar het werden er steeds meer. De laatste verplaatsing van een gebouw was de grote woonboerderij uit Hoogmade in 2004. De boerderij uit dit Zuid-Hollandse dorp nabij Leiden is daar in de 17e eeuw gebouwd aan de Boskade, maar moest plaats maken voor de aanleg van de hogesnelheidslijn (HSL). Maar steen voor steen of plank voor plank afbreken doen ze doorgaans niet meer, te duur. Nu wordt het object vaak in grotere stukken gezaagd tot een soort van bouwpakket, dat vervolgens op het museumterrein weer op de juiste manier in elkaar wordt gezet.

We ervaarden ons bezoek aan Het Nederlands Openluchtmuseum als een reis door de tijd, vertoeven in sferen van weleer. Een boeiende en onvergetelijke ervaring!