Leonard Bernstein

Wat me aan de Amerikaanse componist, dirigent, pianist en muziekpedagoog Leonard Bernstein (1918-1990), die ik in mijn vorige stukje 'Mozart Concert' d.d. 17 oktober j.l. tegenkwam toen hij Ave Verum Corpus dirigeerde erg opviel, was zijn vermoeid ogende uitstraling. Eén en zeventig jaar oud, tegenwoordig maar ook destijds niet echt oud. Zo kende ik hem niet, in mijn herinnering was het een man met veel spirit. Op een zaterdagmiddag in het voorjaar van 1985, amper 5 jaar eerder dan zijn verschijning in mijn stukje over Mozart, zag ik op TV 'The Making of West Side Story' een prachtige documentaire over hoe Leonard Bernstein in een studio aan het repeteren is en omgaat met de musici die een rol spelen in zijn compositie 'West Side Story'. De musici hadden het niet makkelijk bij hem, maar Bernstein wist desondanks de sfeer op een bewonderenswaardige wijze prettig en werkbaar te houden. In de documentaire speelden alle musici een rol van betekenis, uiteraard, maar de rollen van de Nieuw Zeelandse operazangeres Kiri Te Kanawa (1944) als Maria en de Spaanse tenor José Carreras (1946) als Tony staan me nog het meest in mijn geheugen gegrift.

Leonard Bernstein was na de Tweede Wereldoorlog de absolute coryfee van het Amerikaanse muziekleven en ook internationaal de meest geliefde musicus van zijn tijd. Hij heeft buiten de musical en wereldhit 'West Side Story', die nog steeds wordt opgevoerd, meer musicals geschreven maar ook enorm veel andere serieuze muziek, opera's, symfonieën, cantates, jazz noem maar op, waaronder veel joods georiënteerde composities. Bernstein was met zijn enorme uitstraling en bevlogenheid een gevierd dirigent bij de meest prestigieuze klassieke symfonieorkesten.

Hoe het komt dat de documentaire van Leonard Bernstein's 'The Making of West Side Story' me sinds die zaterdagmiddag in het voorjaar van 1985 zo is bijgebleven, vind ik na bijna dertig jaar nog lastig te verklaren. Het is zeker niet alleen aan het feit te danken, dat ik daarna wel eens een uitvoering van de 'West Side Story' heb bijgewoond. En evenmin aan het feit dat ik de LP in het verleden ongeveer heb grijs gedraaid. Het is sowieso wel het charisma van Bernstein, de body language van deze erudiete man die me nog zo voor de geest staat. Het zal ook het moment geweest kunnen zijn, ik woonde destijds net in de binnenstad en was lekker achter het huis in m'n tuintje aan het klussen. Toen ik tijdens een theepauze even de programma's op onze nieuwe TV aan het uittesten was, viel ik met m'n neus in het begin van 'The Making of West Side Story'. Het fascineerde me zo, dat ik de tuin die middag heb gelaten voor wat het was! Iets meer dan vijf jaar later, om precies te zijn op 14 oktober 1990 zat ik in Lies op Terschelling in een mooi huis vanwege het huwelijk daar van onze oudste dochter, toen ik op het journaal van het overlijden van Leonard Bernstein hoorde. Ik was flabbergasted, hoe kon dat nou, ja hij rookte veel, maar toch. Zo'n energieke, levenslustige man die ons op muzikaal gebied nog zoveel moois had kunnen vertellen. Ook dat moment staat me nog bij als de dag van gisteren, evenals de momenten toen ik weer een paar jaar later met m'n oudste dochter door gribus wijken in New York reed en de Jets en Sharks, de straatbendes uit de 'West Side Story' a.h.w. zo voor me zag. In principe wil ik op dit ondermaanse niemand adoreren, maar het heeft er veel van weg dat ik dat met Leonard Bernstein maar moeilijk kan laten.



De musical West Side Story van de Amerikaanse componist en dirigent Leonard Bernstein is een van de bekendste musicals van de afgelopen eeuw. Het is een moderne versie van het Romeo en Julia verhaal van Shakespeare. De musical is gesitueerd in de achterbuurt van New York in de jaren ’50. De liedjes als Maria, America, Somewhere en Tonight, met teksten van Stephen Sondheim en muziek van Leonard Bernstein zijn wereldberoemd geworden.
West Side Story is van origine een theaterproductie, die in 1957 op Broadway zeer succesvol in première ging. In 1961 hebben Jerome Robbins (ook verantwoordelijk voor de choreografie) en Robert Wise er een filmversie van gemaakt. Voor de film heeft Leonard Bernstein nog extra muziek toegevoegd. De film was 1961 de op een na succesvolste film in Amerika (na Disney’s 101 Dalmatiërs) en heeft 77 weken onafgebroken gedraaid.In 1984, 27 jaar na de Broadway première, vond de première plaats van een uitvoering onder leiding van de maestro Leonard Bernstein zelf. Alleen was dit geen live uitvoering, maar nam Bernstein het werk integraal op voor een plaatopname met het label Deutsche Grammophon. Als solisten trok Bernstein grote operasterren als Kiri Te Kanawa, José Carreras, Kurt Ollman en Tatiana Troyanos aan. De Broadway musical met swingende liedjes en een rauwe ondertoon kreeg van Bernstein een opera-achtige benadering. Dat de opname en het voorafgaande instuderen geen gemakkelijk proces was, toont de documentaire The Making of West Side Story ons.Leonard Bernstein was geen gemakkelijk man. Hij stelde als dirigent hoge eisen aan de mensen met wie hij werkte. Bernstein was een man met een sterke passie en emotie, die hij evenzo intens in zijn muziek tot uiting wil brengen. Zijn andere benadering van West Side Story, zoals hij die in 1984 ten gehore bracht, is een meesterwerk. Toch vindt niet iedereen dat, met name door de ietwat vreemde combinatie van grote operasterren en het werk dat van origine een musical is. Maar Bernstein weet als geen ander deze operasterren tot grote prestaties te brengen. Dat hij ver gaat in wat hij van de mensen eist, bewijst deze documentaire die het opname proces van dichtbij laat zien. Een zeer intens en boeiend verslag van het werk in de opnamestudio in New York. De documentaire toont de hindernissen die Bernstein, de solisten en de musici moesten nemen. In de wijze waarop Bernstein het uiterste van de sterren vergt, gaat hij ver. Soms zo ver, dat de emoties hoog oplopen. Zoals bijvoorbeeld bij José Carreras, die de rol van Tony zingt. Carreras wordt op een gegeven moment door Bernstein zo onder druk wordt gezet, dat hij er even de brui aan geeft. Ook operazangeres Kiri Te Kanawa, die de rol van Maria zingt, zou volgens critici te netjes en te gearticuleerd zingen.
De documentaire is in 1985 genomineerd voor een Emmy Award.